Przyczyny i zasięg występowania chorób grzybowych rzepaku

Rzepak potrzebuje szczególnej uwagi rolnika, ponieważ jest rośliną najdłużej, spośród roślin rolniczych pozostającą na polu, w szczególności jego forma ozima. Czynniki chorobotwórcze, należą do najbardziej istotnych przyczyn biotycznych, narażających rzepak ozimy na porażenie patogenami chorobotwórczymi, od momentu siewu do zbioru rośliny. Zmiany klimatu (tj. dostępność wody, wahania temperatury, wilgotności, zmiany pH gleby) postępujące w obecnych czasach, są w dużej mierze przyczyną modyfikacji: biologii patogenów, częstości, zasięgu występowania oraz nasilenia objawów chorobowych, bezpośrednio wpływających na zróżnicowanie wielkości strat w uprawie rzepaku. Istotne znaczenie w wielkości powyższych zmian mają również: stosowane obecnie uproszczenia w zabiegach agrotechnicznych, zwiększona dostępność nowych odmian, środków ochrony roślin oraz międzynarodowa wymiana materiału siewnego i maszyn rolniczych.

Bezpośrednią przyczyną pojawienia się objawów choroby w rzepaku jest zasiedlenie się patogena na różnych częściach rośliny. Do najgroźniejszych grzybów chorobotwórczych należą: Sclerotinia sclerotiorum, przyczyniając się do powstania najgroźniejszej z chorób zgnilizny twardzikowej; Plenodomus lingam oraz Plenodomus biglobosus, powodujące suchą zgniliznę kapustnych; grzyby z rodzaju Alternaria, tj. A. brassicae, A. brassicicola oraz A. alternata wywołujące czerń krzyżowych; Plasmodiophora brassicae sprawca kiły kapusty; Pyrenopeziza brassicae wywołujący cylindrosporiozę; Botritis cinerea sprawca szarej pleśni. Choroby w rzepaku rzadziej występujące to: werticilioza (wywołuje ją grzyb Verticillium longisporum); mączniak prawdziwy (wywołuje ją grzyb Erysiphe cruciferarum) oraz zgorzel siewek powodowana przez kumulację różnych gatunków patogena.

Objawy i następstwa porażenia rzepaku przez patogeny

W zależności od fazy rozwojowej rośliny, gatunku i stopnia zaawansowania choroby, możemy zaobserwować charakterystyczne objawy najbardziej istotnych chorób w uprawie rzepaku. Im wcześniej roślina zostanie zaatakowana przez patogen, tym straty w plonie będą większe, ponieważ młode rośliny tracą powierzchnię asymilacyjną, służącą do gromadzenia "na starcie” składników pokarmowych, jakże ważnych w dalszym wzroście i rozwoju rośliny. Porażenie łodyg, wiąże się z ograniczeniem transportu substancji pokarmowych i wody, a w miarę postępu choroby więdnięciem i zamieraniem roślin. Rozwinięcie się objawów choroby na łuszczynach zmniejsza masę i liczbę nasion, a także przedwczesne osypywanie, powodując straty w plonie.

Najczęstsze objawy chorób grzybowych rzepaku

Do najbardziej charakterystycznych objawów chorobotwórczych w najczęściej występujących chorobach grzybowych na plantacji rzepaku należą:

Zgnilizna twardzikowa

Pierwsze objawy, tej groźnej choroby są bardzo trudne, praktycznie niemożliwe do zaobserwowania. Roślina jest atakowana w fazie kwitnienia, początkowo zarodniki przenosi wiatr z gleby na kwiaty rośliny, po opadnięciu płatki gniją, infekując liście, łodygę rzepaku i w konsekwencji całą roślinę. W przypadku tej choroby najskuteczniejsza będzie ochrona profilaktyczna, gdyż widoczne objawy choroby powodują ogromne, nieodwracalne straty w plonie. Początkowo widocznymi objawami jest szarobiały nalot pleśni na różnych wysokościach łodygi, głównie w miejscu rozgałęzień, który z czasem brunatnieje, powodując zamieranie rośliny.

Sucha zgnilizna kapustnych

Objawy choroby na liściach, widoczne są w postaci jasnobrunatnych owalnych plam z czarnymi owocnikami grzyba, które przenoszą się na całą i sąsiadujące rośliny. Obecność na liściach rzepaku w okresie jesiennym jest następstwem silniejszego porażenia łodyg przed zbiorem.

Czerń krzyżowych

Patogeny niemal przez cały okres wegetacji atakują roślinę. Choroba jest trudna do zaobserwowania, początkowo rozwija się w postaci utajonej, a widoczne objawy występują późno. Na liściach można zaobserwować wklęsłe, brunatno-czarne, zlewające się plamy z żółtą obwódką, na łodygach i łuszczynach plamy mają owalny kształt.

Szara pleśń

Grzyb ten występuje we wszystkich stadiach rozwojowych rzepaku. Początkowo występują szaro-zielone plamy, z gąbczastym nalotem grzybni z zarodnikami, następnie porażone fragmenty roślin deformują się, łamią i zamierają. Symptomy szarej pleśni w rzepaku mylone są często z objawami, suchej zgnilizny kapustnych oraz zgnilizny twardzikowej.

Kiła kapusty

Główne objawy to narośla na korzeniach, początkowo niewielkie, gładkie, powiększając się pękają i przez wydostanie się przetrwalników grzyba infekują kolejne rośliny. Objawami widocznymi na liściach są przebarwienia w kolorze żółtym lub czerwonawo fioletowym. Obserwuje się także zahamowanie wzrostu rośliny, przyśpieszenie dojrzewania, a niekiedy zamierania całych roślin.

Cylindrosporioza

Najczęściej pierwsze widoczne objawy choroby obserwowane są na roślinach dopiero wiosną. Są to nieduże, białe plamki po obu stronach liścia, które następnie brunatnieją w konsekwencji cały liść przedwcześnie opada. Na łodygach zaobserwować można szare, podłużne plamy, czarne na obwodzie, zaś liście łodygowe przybierają kształt półksiężyca.

Werticilioza

Patogen wnika jesienią lub wczesną wiosną przez system korzeniowy szczególnie przez miejsca po jesiennym żerowaniu szkodników. Objawy zaczynają być widoczne na starszych liściach przez połowiczne żółknięcie liścia i jako podłużne, brunatne smugi na łodydze. W konsekwencji dochodzi do utraty turgoru przez całą roślinę oraz zmniejszenia ilości łuszczyn i nasion.

Mączniak prawdziwy

Objawami są początkowo małe, okrągłe, białe skupiska grzybni na górnej stronie liści rzepaku, głównie występujące jesienią, mogą przenieść się na całą zainfekowaną powierzchnię liścia. Nie jest to groźna choroba, głównie powodująca osłabienie roślin, przez zamieranie pojedynczych liści.

Profilaktyka zapobiegawcza występowaniu chorób i strat w plonie rzepaku

W celu wyeliminowania pojawienia się ognisk chorobowych w uprawie rzepaku, należy zwrócić uwagę na realizowane metody agrotechniczne, dostępność metod hodowlanych, biologicznych oraz chemicznych o działaniu zapobiegawczym. Do metod agrotechnicznych w znacznym stopniu eliminujących choroby grzybowe zaliczane do grupy płodozmianowych (tj. zgnilizna twardzikowa, werticilioza i kiła kapusty). Należy zatem uwzględnić odpowiedni płodozmian, a przede wszystkim uprawę rzepaku nie częściej niż co 3-4 lata na tym samym polu, eliminując przetrwalniki tych chorób. Ważna jest również, staranna uprawa roli polegająca na dokładnym, głębokim przykryciu resztek pożniwnych z bytującymi przetrwalnikami chorobotwórczymi, które mogą przeżyć w glebie nawet 15 lat. Warunki sprzyjające do tworzenia się ognisk chorobowych to także, niedostosowanie norm wysiewu (np. zbyt gęsty siew powoduje zwiększenie wilgotności, zacienienie), nadmierne zachwaszczenie dający „zielony pomost” dla rozwoju sprawców chorób w okresie wiosennym (głównie: zgorzeli siewek, mątwika prawdziwego) oraz żerowanie szkodników uszkadzających rośliny, ułatwiając infekcję. Odpowiedni dobór odmian hodowlanych (tj. ponad 10 odmian rzepaku jarego, ponad 137 odmian rzepaku ozimego wpisanych w KR) oraz stosowanie zdrowego, kwalifikowanego, zaprawianego materiału siewnego, a także zastosowanie nawożenia zgodnie z zapotrzebowaniem roślin, może ograniczyć występowanie chorób w rzepaku.

Chemiczne zwalczanie chorób w rzepaku

Fungicydowa ochrona rzepaku przed chorobami grzybowymi to metoda stosowana w sposób prewencyjny, a także w chwili rozpoznania ognisk chorobowych na plantacji. Poprzez wczesne rozpoznanie pierwszych objawów choroby, możemy przez szybką reakcję (z uwzględnieniem progów szkodliwości, tabela 1) i prawidłowe dostosowanie substancji czynnej zawartej w fungicydzie zmniejszyć, a nawet całkowicie zatrzymać rozwój chorób grzybowych, a tym samym nie dopuścić do spadku plonu. Pamiętajmy, iż pomimo wykonania zabiegów fungicydowych w identycznym terminie i przy zachowaniu tego samego preparatu grzybobójczego oraz dawki substancji aktywnej reakcja i zdrowotność odmian rzepaku może być zróżnicowana. W precyzyjnej aplikacji środków ochrony roślin i poprawie efektywności zabiegów fungicydowych sprawdzą dobrze np. rozpylacze eżektorowe dwustrumieniowe ceramiczne czy dwustrumieniowe kompaktowe rozpylacze ceramiczne.

Tabela 1. Progi szkodliwości wystąpienia pierwszych objawów chorób grzybowych w rzepaku z uwzględnieniem faz rozwojowych

Choroba	Próg szkodliwości (% porażonych roślin)
Choroba	faza rozety	ruszenie wegetacji	kwitnienie
Zgnilizna Twardzikowa	-	-	1
Sucha zgnilizna kapustnych	10–20	10-15	-
Szara pleśń	20–30	15-20	10-15
Czerń krzyżowych	20–30	15-20	10-15
Cylindrosporioza	-	10-15	-

mgr inż. Dorota Jagiełło

Katedra Technologii Produkcji Roślinnej i Towaroznawstwa

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Profesjonalne wsparcie w ochronie rzepaku - niezawodne części do opryskiwaczy

Skuteczna ochrona rzepaku przed chorobami grzybowymi wymaga nie tylko właściwego doboru środków fungicydowych, ale także precyzyjnej aplikacji, którą zapewniają wysokiej jakości części do opryskiwaczy. W ofercie Agroplast znajdziesz szeroki wybór akcesoriów do opryskiwaczy rolniczych, takich jak dysze, głowice, filtry, pompy i inne akcesoria, które pozwolą na równomierne i efektywne środków ochrony roślin. Inwestując w niezawodne i trwałe części, minimalizujesz ryzyko awarii sprzętu oraz zwiększasz skuteczność zabiegów ochronnych, co przekłada się na wyższe plony i zdrowsze uprawy. Sprawdź naszą pełną ofertę i zadbaj o ochronę rzepaku z wysokiej jakości sprzętem!

Bibliografia:

Brachaczek A. i in. 2012. Występowanie suchej zgnilizny kapustnych na wybranych odmianach rzepaku ozimego i ich plon w warunkach doświadczeń łanowych w Wielkopolsce. Rośliny oleiste 33: 57-68.

COBORU, 2025.

Gwiazdowski R., Korbas M., Jajor E. 2008. Ochrona rzepaku przed chorobami. Integrowana produkcja rzepaku ozimego i jarego. Instytut Ochrony Roślin, Poznań: 42-55.

Integrowana ochrona rzepaku. 2020. Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego

w Lubaniu. Stare Pole: 8-10.

Jajor E. i in. 2012. Wpływ zmianowania i fungicydów na ograniczanie występowania chorób rzepaku ozimego. Postępy w ochronie roślin 52 (4): 1005-1010.

Korbas, M., Jajor E. 2013. Rzepak nie może chorować. Top Agrar Polska 03: 112-116.

Mrówczyński M. i in. 2009. Ochrona roślin w integrowanej produkcji rzepaku. Rośliny oleiste, Poznań 30: 246-250.